Hiện tượng AI ‘ngầm’ (shadow AI) đang ngày càng lan rộng trong các doanh nghiệp trên toàn cầu, đặc biệt là trong ngành ngân hàng và viễn thông. Sự phổ biến của công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) đã dẫn đến việc nhiều nhân viên sử dụng các công cụ AI không được chính thức cho phép hoặc hỗ trợ bởi công ty. Theo khảo sát của BCG trên hơn 10.600 nhân viên tại 11 quốc gia, hơn một nửa (54%) cho biết sẽ sử dụng công cụ AI kể cả khi không được phép hoặc không có hỗ trợ chính thức từ công ty.

Nhóm tuổi trẻ, Gen Z và Millennials, là những người đi đầu trong việc sử dụng AI không chính thức, với 62% chấp nhận tự dùng AI bên ngoài hệ sinh thái doanh nghiệp. Tỷ lệ này cao hơn 19 điểm phần trăm so với các nhóm tuổi khác. Điều này cho thấy một sự thay đổi đáng kể trong cách nhân viên tiếp cận và sử dụng công nghệ trong công việc.

Thực trạng này đang đặt ra những thách thức lớn cho các tổ chức, đặc biệt là về quản lý rủi ro và tuân thủ quy định. Các ngành như ngân hàng và viễn thông dễ bị tổn thương do quản lý dữ liệu nhạy cảm kép, hạ tầng on-premise lạc hậu và chính sách siết chặt quá mức. Việc sử dụng AI không được phê duyệt tăng trưởng 250% chỉ trong năm qua tại các ngành này.

Về rủi ro pháp lý và tuân thủ, Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân tại Việt Nam đã tạo ra khung pháp lý chặt chẽ. Đặc biệt, việc chuyển dữ liệu cá nhân ra nước ngoài thông qua các công cụ AI không được kiểm soát có thể kích hoạt các điều khoản xử phạt nghiêm khắc nhất của nghị định này.

Các tổ chức cần chuyển từ tư duy ‘cấm đoán’ sang ‘quản lý thông minh’ để kiểm soát rủi ro mà vẫn tận dụng được tiềm năng công nghệ. Điều này đòi hỏi sự kết hợp khéo léo giữa chính sách thông minh, công nghệ phù hợp và văn hóa tổ chức mở.

Một số giải pháp toàn diện có thể được áp dụng để quản lý shadow AI:

1. Khung chính sách ‘mở nhưng có lan can’: Xây dựng chính sách sử dụng AI chấp nhận được với các nguyên tắc cụ thể.

2. Hạ tầng AI nội bộ tiện lợi: Triển khai giải pháp Azure OpenAI với private endpoint hoặc self-hosted solution.

3. Văn hóa minh bạch và đào tạo liên tục: Xây dựng mạng lưới AI Champions nội bộ và tổ chức chương trình đào tạo.

Bên cạnh đó, công nghệ hỗ trợ như Data Loss Prevention (DLP) cho AI và SIEM tích hợp AI cũng cần được nâng cấp để phát hiện và ngăn chặn việc sử dụng AI không được phê duyệt.

Chiến lược triển khai cần được thực hiện theo các giai đoạn, bao gồm đánh giá và lập kế hoạch, triển khai hạ tầng, đào tạo và triển khai. Tóm lại, việc quản lý shadow AI đòi hỏi sự kết hợp giữa chính sách thông minh, công nghệ phù hợp và văn hóa tổ chức mở. Doanh nghiệp nên bắt đầu từ việc xây dựng chính sách rõ ràng, đầu tư vào hạ tầng AI an toàn, và quan trọng nhất là nuôi dưỡng văn hóa minh bạch – nơi nhân viên cảm thấy được hỗ trợ thay vì bị trừng phạt khi sử dụng AI một cách có trách nhiệm.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã yêu cầu các bộ, ngành, địa phương tập trung vào việc xây dựng cơ sở dữ liệu và triển khai các giải pháp trọng tâm nhằm thúc đẩy sự phát triển của khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Trong bối cảnh hiện nay, việc đẩy mạnh phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số được xem là nhiệm vụ quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.

Đặc biệt, Thủ tướng nhấn mạnh đến sự cần thiết của việc có chính sách đãi ngộ đặc biệt với nhân tài, chuyên gia hàng đầu, các tổng công trình sư, kiến trúc sư trưởng để triển khai các hệ thống chiến lược, các sáng kiến đột phá. Điều này nhằm mục đích thu hút và giữ chân những chuyên gia giỏi, giúp triển khai hiệu quả các dự án quan trọng.

Tại phiên họp lần thứ 3 của Ban Chỉ đạo về phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và Đề án 06, Thủ tướng đã chỉ ra những tồn tại và bất cập trong quá trình triển khai các nhiệm vụ trên. Theo đó, thể chế, cơ chế, chính sách hiện hành chưa tương xứng với tiềm năng và tốc độ tăng trưởng kinh tế; quy trình hành chính còn rườm rà, gây khó khăn cho người dân và doanh nghiệp; việc cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính còn chậm… Đây là những điểm nghẽn cần được tháo gỡ để tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển.

Để khắc phục những tồn tại này, Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành, địa phương cần tập trung vào việc xây dựng cơ sở dữ liệu cho bộ ngành, cơ quan, địa phương mình, bảo đảm các yêu cầu “đúng – đủ – sạch – sống”. Đồng thời, khẩn trương thiết lập công cụ quản lý trực quan, hệ thống chỉ số (KPI) định lượng để đánh giá hiệu quả các nhiệm vụ được giao. Việc này sẽ giúp tăng cường hiệu quả quản lý và ra quyết định.

Về phát triển nhân lực, Thủ tướng cũng yêu cầu xây dựng chính sách đãi ngộ đặc biệt với nhân tài, chuyên gia hàng đầu, các tổng công trình sư, kiến trúc sư trưởng. Mục đích là để triển khai hiệu quả các hệ thống chiến lược, các sáng kiến đột phá, góp phần thúc đẩy sự phát triển của đất nước.

Người đứng đầu Chính phủ cũng nhấn mạnh nhiệm vụ của Đề án 06, trong đó tập trung hoàn thành 40/61 tiện ích, giảm, đơn giản hóa đối với 324 thủ tục hành chính. Bên cạnh đó, triển khai liên thông đơn thuốc từ các bệnh viện đến hệ thống điều phối dữ liệu y tế, nhà thuốc để tích hợp đồng bộ trên VNeID. Việc nghiên cứu, xây dựng đám mây dữ liệu (Cloud) công dân tích hợp trên nền tảng VNeID cũng được đặt ra như một giải pháp quan trọng để đẩy mạnh chuyển đổi số quốc gia.