Công nghệ sinh học đang nổi lên như một ngành công nghiệp mũi nhọn, mang lại cơ hội to lớn cho sự phát triển và nâng cao năng lực cạnh tranh của Việt Nam trên trường quốc tế. Với những nguồn lực sẵn có và chiến lược đầu tư thông minh, Việt Nam hoàn toàn có thể khẳng định vị thế và vươn lên tầm thế giới trong lĩnh vực đầy tiềm năng này.

Tuy nhiên, việc triển khai công nghệ sinh học vào thực tiễn đòi hỏi một lộ trình bài bản và chi tiết. Quá trình này bắt đầu từ việc khảo sát thị trường để hiểu rõ nhu cầu và xu hướng, nhập khẩu công nghệ tiên tiến từ các quốc gia dẫn đầu trong lĩnh vực này, đào tạo chuyên môn sâu cho đội ngũ nhân lực trong nước, và cuối cùng là nội địa hóa sản phẩm để phù hợp với thị trường và nhu cầu cụ thể của Việt Nam.

Một ví dụ cụ thể về tiềm năng của công nghệ sinh học tại Việt Nam là thị trường ứng dụng exosome trong ngành làm đẹp. Exosome, những tiểu vesicle có khả năng truyền tín hiệu và thay đổi hoạt động của các tế bào nhận, đang ngày càng được nghiên cứu và ứng dụng rộng rãi trong lĩnh vực thẩm mỹ và chăm sóc sức khỏe làn da. Với sự hỗ trợ về cơ chế và đầu tư thích đáng, thị trường này dự kiến sẽ đạt giá trị lên đến 8,5 tỷ USD tại Việt Nam vào năm 2030.

Ứng dụng công nghệ sinh học trong chế biến và sản xuất các sản phẩm có giá trị gia tăng cao đã trở nên phổ biến và thiết thực, phù hợp với nhu cầu ngày càng đa dạng của cuộc sống. Việc này không chỉ góp phần nâng cao chất lượng và sức cạnh tranh của các nguồn nguyên liệu sẵn có và rẻ tiền trong nước, mà còn tạo ra nhiều cơ hội công ăn việc làm cho người lao động.

Để phát triển công nghệ sinh học một cách bền vững và hiệu quả, cần tập trung vào việc đầu tư đúng hướng. Điều này bao gồm việc khai thác tối đa các tiềm năng sẵn có, đẩy mạnh triển khai nhiều giải pháp kết nối các nhà khoa học, nhóm nghiên cứu với doanh nghiệp. Sự hợp tác chặt chẽ giữa các bên sẽ tạo ra hệ sinh thái hỗ trợ cần thiết cho sự phát triển của công nghệ sinh học.

Công nghệ sinh học chỉ có thể thực sự bứt phá và đạt được thành công khi có sự đồng hành và hỗ trợ của cả hệ sinh thái, bao gồm chính sách hỗ trợ từ chính phủ, tài chính từ các quỹ đầu tư và ngân hàng, nguồn nhân lực chất lượng cao từ các cơ sở giáo dục và nghiên cứu, và thị trường tiêu thụ rộng lớn từ các doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Ngành Công nghệ sinh học đang trở thành một trong những lĩnh vực hứa hẹn và đột phá trong thế kỷ 21, với ứng dụng rộng rãi trong các ngành như dược, nông nghiệp, và bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, nhiều sinh viên và người lao động trong ngành này thường lo lắng về khó khăn trong việc tìm kiếm việc làm hoặc phải làm trái ngành.

Ngành Công nghệ sinh học đòi hỏi người học phải có nền tảng học thuật vững chắc, tư duy khoa học sắc bén và khả năng đọc hiểu, tổng hợp và vận dụng kiến thức linh hoạt. Đặc biệt, kỹ năng thực hành trong phòng thí nghiệm, sử dụng thành thạo các thiết bị và phần mềm số, khai thác dữ liệu lớn, nắm vững tin sinh học, lập trình cơ bản và ngoại ngữ chuyên ngành là những yếu tố không thể thiếu để hội nhập tri thức toàn cầu.

Thực tế cho thấy nhiều sinh viên tốt nghiệp ngành Công nghệ sinh học còn yếu về kỹ năng thực hành, sử dụng công nghệ số và ngoại ngữ, dẫn đến khó đáp ứng ngay các yêu cầu khắt khe của doanh nghiệp hay viện nghiên cứu hiện đại.

Theo ThS Dương Nhật Linh, giảng viên Khoa Công nghệ sinh học – Trường Đại học Mở TPHCM, quan niệm về khó xin việc trong ngành Công nghệ sinh học cần được nhìn nhận lại một cách toàn diện và thấu đáo. Công nghệ sinh học là ngành đặc thù với tính liên ngành cao, yêu cầu nhân lực không chỉ am hiểu về sinh học, mà còn phải hội tụ tri thức từ nhiều lĩnh vực như công nghệ thông tin, hóa học, tự động hóa và quản lý chất lượng.

ThS Linh khuyến nghị sinh viên ngành Công nghệ sinh học cần chủ động trau dồi kiến thức chuyên sâu, ngoại ngữ, kỹ năng số và trải nghiệm liên ngành. Công nghệ sinh học đang ‘khát’ nhân lực chất lượng cao, những người linh hoạt, sáng tạo và đa năng. Chỉ cần chủ động và sẵn sàng đổi mới, sinh viên ngành Công nghệ sinh học có thể tìm được công việc phù hợp với năng lực.

Về phía doanh nghiệp, ông Đinh Xuân Tùng, Phó Giám đốc Công ty Cổ phần Kỹ thuật Môi trường Gia Định, cho rằng nỗi lo thất nghiệp của sinh viên công nghệ sinh học phần lớn đến từ tư duy bị động. Ứng viên nổi bật không phải là người có điểm trung bình tích lũy cao nhất mà là người thể hiện được khả năng ứng dụng kiến thức vào thực tiễn.

Ông Tùng nhấn mạnh sự ‘kén chọn’ của doanh nghiệp nằm ở kỹ năng thực tiễn. Sinh viên cần chủ động tìm kiếm cơ hội thực tập, tham gia các dự án nghiên cứu hoặc tự thực hiện các thí nghiệm nhỏ. Việc biết vận hành một hệ thống lên men, kỹ thuật phân lập và định danh vi khuẩn, hay cách phân tích kết quả xét nghiệm có giá trị hơn rất nhiều so với một bảng điểm ‘đỏ chói’.

Theo ông Tùng, sinh viên cần thay đổi góc nhìn từ bị động sang chủ động, hoạch định kế hoạch học tập và hành động cụ thể để đáp ứng nhu cầu thực tế. Cánh cửa cơ hội của ngành Công nghệ sinh học rất rộng, nhưng không tự động mở ra cho mọi người. Nó mở ra cho những ai chủ động trang bị kiến thức nền tảng vững chắc, kỹ năng thực hành thành thạo, tư duy liên ngành, đặc biệt với công nghệ thông tin và dữ liệu, cùng khả năng ngoại ngữ và các kỹ năng mềm như giải quyết vấn đề, làm việc nhóm.

Tóm lại, ngành Công nghệ sinh học đang bước vào kỷ nguyên số với tốc độ phát triển mạnh mẽ, mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra không ít thách thức. Sinh viên và người lao động trong ngành cần chủ động trang bị kiến thức, kỹ năng và tư duy đổi mới để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường lao động.

Trung tâm Công nghệ Sinh học TPHCM – Một Dự án đầy hứa hẹn bị bỏ lỡ do… tuổi hưu

TS Nguyễn Quốc Bình, một chuyên gia hàng đầu về nghiên cứu chuyển nạp gene trên cây trồng tại Đại học Laval, TP Québec, Canada, đã quyết định bán hết tài sản và cùng gia đình trở về Việt Nam vào năm 2004. Sự trở về này là kết quả của lời mời từ lãnh đạo TPHCM, với mục tiêu xây dựng một Trung tâm Công nghệ Sinh học hiện đại, có tầm quốc tế và không bị lạc hậu sau 20 năm.

Sau gần 10 năm xây dựng, Trung tâm Công nghệ Sinh học đầu tiên tại TPHCM đã được thành lập với tổng kinh phí đầu tư lên tới 100 triệu USD. Trung tâm này đã đạt được những thành tựu đáng kể, nghiên cứu và đăng ký bản quyền hàng loạt công trình phục vụ ngành nông nghiệp, thủy sản và sản xuất thuốc. Tuy nhiên, khi Trung tâm đang trên đà phát triển, TS Nguyễn Quốc Bình đã phải về hưu theo luật vào năm 2014, ở tuổi 60.

Ông Bình cho rằng sự quyết tâm toàn diện của lãnh đạo thành phố là yếu tố then chốt giúp Trung tâm được thành lập. Tuy nhiên, cơ chế và thể chế hiện hành đã không cho phép ông tiếp tục phát triển Trung tâm. Ông bày tỏ kỳ vọng vào sự nghiêm túc thực sự từ những người lãnh đạo thành phố trong việc tái thiết và phát triển Trung tâm.

Theo TS Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, để thu hút nhân tài từ nước ngoài trở về, cần có một thể chế phát triển nhân tài, chứ không chỉ là chính sách thu hút nhân tài. Thể chế này cần đáp ứng được 3 tiêu chí: Trao quyền cho người có năng lực thực sự; Trao cơ chế linh hoạt để họ được thử, được sai và được sửa; Trao niềm tin để họ dám dấn thân và vượt qua sự trì trệ, kìm hãm.

Ông Dũng cho rằng nếu nhân tài vẫn bị trói buộc bởi các quy trình cứng nhắc, nếu quyết định của họ luôn phải ‘xin ý kiến tập thể’ và nếu họ không được bảo vệ khỏi những rủi ro thể chế khi đổi mới thì chẳng có lý do gì để họ ở lại hoặc cống hiến hết mình. Cải cách thể chế nhân tài phải là một phần trong cải cách thể chế quốc gia. Nếu không có tư duy chiến lược và quyết tâm thể chế như vậy thì mọi chương trình dù tốt đến mấy cũng chỉ là ‘vá víu’, không thể tạo nên bước ngoặt thật sự.

Có thể thấy, sự ra đời của Trung tâm Công nghệ Sinh học TPHCM là một bước tiến quan trọng trong việc phát triển công nghệ sinh học tại Việt Nam. Tuy nhiên, sự hạn chế về cơ chế và thể chế đã khiến cho dự án đầy hứa hẹn này bị bỏ lỡ. Việc tìm kiếm giải pháp để phát triển Trung tâm và thu hút nhân tài là một thách thức không nhỏ đối với lãnh đạo thành phố.

Để phát triển Trung tâm Công nghệ Sinh học TPHCM, cần có một chiến lược tổng thể và dài hạn. Trước hết, cần có một cơ chế linh hoạt để Trung tâm có thể tự chủ và tự chịu trách nhiệm. Đồng thời, cần có một thể chế phát triển nhân tài, tạo điều kiện cho nhân tài phát triển và cống hiến. Chỉ khi có được những điều kiện thuận lợi như vậy, Trung tâm mới có thể phát triển và đạt được những thành tựu như mong đợi.