Tình trạng “bắt cóc online” nhắm vào học sinh, sinh viên đang ngày càng gia tăng và gây ra nhiều lo ngại trong dư luận. Những kẻ xấu đang lợi dụng sự phát triển của công nghệ để thực hiện các hành vi lừa đảo tinh vi, khiến nạn nhân tự cách ly và thực hiện các hành động theo yêu cầu của chúng mà không cần tiếp cận trực tiếp.

Thực tế gần đây cho thấy, thanh thiếu niên đang trở thành mục tiêu dễ dàng của tội phạm mạng. Các chuyên gia cho rằng, đây là hệ quả của việc thế giới ảo dần lấn át thế giới thực. Tiến sĩ Đặng Vũ Cảnh Linh, phó viện trưởng Viện Đào tạo, Bồi dưỡng cán bộ và Nghiên cứu khoa học, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, cho rằng: ‘Thế giới ảo đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của thanh thiếu niên. Tuy nhiên, nếu không có kỹ năng sống và kiến thức cần thiết, các em sẽ dễ dàng trở thành nạn nhân của tội phạm mạng.’

Thủ đoạn của tội phạm mạng là khai thác sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) kết hợp với kịch bản được dàn dựng công phu. Chúng nhắm vào những nhóm dễ tổn thương như người cao tuổi, phụ nữ và đặc biệt là trẻ em. Các đối tượng thường tiếp cận trẻ vị thành niên một cách có hệ thống, đánh vào những ‘lỗ hổng’ trong nhận thức, sự thiếu kinh nghiệm sống, hiểu biết hạn chế về pháp luật và tâm lý chưa ổn định.

Để bảo vệ thế hệ trẻ, vai trò của gia đình được đặt lên hàng đầu. Cha mẹ cần dành thời gian trò chuyện, lắng nghe và thấu hiểu suy nghĩ của con để định hướng, chia sẻ và trang bị kỹ năng và kiến thức sống cần thiết. Việc giáo dục pháp luật và kỹ năng sống cho thanh thiếu niên cần được đẩy mạnh từ cả gia đình và nhà trường.

Cần tạo ra nhiều sân chơi, hoạt động xã hội lành mạnh, môi trường giao tiếp thực tế giúp các em hình thành nhân cách, phát triển toàn diện và biết cách bảo vệ bản thân trong thế giới số đầy biến động. Về mặt pháp luật, cần tăng cường chế tài xử phạt mạnh mẽ hơn để đủ sức răn đe, đầu tư xây dựng hạ tầng công nghệ thông tin hiện đại, kiểm soát hiệu quả các luồng thông tin trên mạng.

Mỗi người cần tự bảo vệ mình trước tội phạm mạng bằng cách giữ sự tỉnh táo khi giao tiếp trên môi trường mạng, đặc biệt với người lạ. Cần thường xuyên cập nhật thông tin thời sự, chính trị, pháp luật để nâng cao nhận thức, tránh trở thành nạn nhân của các chiêu trò lừa đảo.

Thời gian gần đây, nhiều vụ việc ‘bắt cóc online’ tinh vi đã xảy ra, đặt ra dấu hỏi lớn về sự kết nối trong gia đình và hiểm họa từ thế giới ảo. Những đối tượng giả danh công an hoặc cơ quan chức năng để lừa gạt, yêu cầu nạn nhân dàn dựng kịch bản bắt cóc, tống tiền. Điều này không chỉ phản ánh sự nguy hiểm của thế giới mạng mà còn cho thấy sự cần thiết của việc nâng cao nhận thức và kỹ năng bảo vệ bản thân trong môi trường trực tuyến.

Thế giới mạng, nơi vốn được xem là không gian học tập, kết nối và giải trí, đang dần trở thành ‘vùng xám’ tiềm ẩn nhiều rủi ro khôn lường, đặc biệt với lứa tuổi trẻ vị thành niên. Theo Báo cáo của Văn phòng Tổng Y sĩ Hoa Kỳ, năm 2023, có 95% thanh thiếu niên Mỹ từ 13-17 tuổi sử dụng mạng xã hội, trong đó hơn một phần ba dùng gần như liên tục. Điều này cho thấy mức độ phổ biến và ảnh hưởng lớn của mạng xã hội đối với giới trẻ.

Tổ chức Common Sense Media của Mỹ đưa ra số liệu năm 2025, khoảng 70% thanh thiếu niên Mỹ từng dùng AI (trí tuệ nhân tạo) để ‘trút bầu tâm sự’. Và hơn 30% nói rằng, họ chia sẻ chuyện nghiêm túc với AI còn hơn với người thật. Tại Việt Nam, báo cáo của UNICEF – Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc – năm 2022 chỉ ra, 82% trẻ từ 12-13 tuổi và 93% trẻ từ 14-15 tuổi dùng Internet hàng ngày. Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội cũng cảnh báo thanh thiếu niên Việt Nam hiện dùng mạng xã hội trung bình 5-7 giờ mỗi ngày.

Chuyên gia giáo dục, Phó Viện trưởng Viện Học tập suốt đời Tống Liên Anh chia sẻ, sự đứt gãy trong kết nối gia đình ở thời đại mạng bùng nổ như hiện nay không còn là chuyện hiếm. Sự đứt gãy này có thể dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng, không chỉ trong mối quan hệ gia đình mà còn ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ.

Chuyên gia Tống Liên Anh đưa ra lời khuyên trong vấn đề giáo dục ở gia đình: ‘Đôi khi, một bữa cơm không có điện thoại, một buổi tối đi bộ cùng nhau, hay chỉ là cùng con xem lại một bộ phim cũ cũng đủ tạo nên kết nối. Tôi thường khuyên phụ huynh hãy học cách hỏi con về cảm xúc chứ đừng chỉ hỏi về điểm số hay thành tích. Một câu như ‘Hôm nay con có vui không?’, ‘Có điều gì làm con mệt không?’ tưởng đơn giản, nhưng lại có thể mở ra cánh cửa để cha mẹ bước vào thế giới tâm tư đầy bí mật và xáo trộn của trẻ một cách rất tự nhiên.

Chuyên gia giáo dục Tống Liên Anh cho rằng, thế giới mạng xã hội đang có sức hút lớn với trẻ. Trẻ sẵn sàng chia sẻ suy nghĩ với một người lạ trên mạng, chứ không phải bố mẹ. Mạng xã hội có nguy cơ tạo ra khoảng trống lớn giữa bố mẹ và con cái, đồng thời tạo ra chuỗi đứt gãy trong các mối quan hệ trong gia đình, khi các thành viên đều muốn dùng điện thoại, lướt mạng hơn là cùng nhau chuyện trò.

Trong bối cảnh thế giới mạng đang trở nên ngày càng phức tạp và nguy hiểm, việc tăng cường giáo dục và nâng cao nhận thức về an toàn mạng cho trẻ em và thanh thiếu niên là vô cùng quan trọng. Phụ huynh, nhà trường và cả xã hội cần chung tay để tạo ra một môi trường trực tuyến an toàn và lành mạnh cho trẻ.

Trong thời đại số hóa hiện nay, trẻ em đang trở thành mục tiêu của những kẻ lừa đảo tinh vi. Những thủ thuật thao túng tâm lý được sử dụng để dẫn dắt trẻ vào bẫy lừa đảo ngày càng tăng. Để bảo vệ con cái một cách thực chất, phụ huynh cần thay đổi cách nhìn nhận và trang bị cho trẻ những kỹ năng cần thiết.

Phó giáo sư Phạm Mạnh Hà, chuyên gia ngành tâm lý học tại Khoa Khoa học và Công nghệ giáo dục, Đại học Bách khoa Hà Nội, cảnh báo rằng không đứa trẻ nào an toàn tuyệt đối trước những thủ thuật thao túng tâm lý tinh vi. Những kẻ lừa đảo thường sử dụng kịch bản tinh vi, đánh trúng vào tâm lý yếu điểm của từng đối tượng.

Có 4 thủ thuật thao túng tâm lý phổ biến mà các đối tượng thường sử dụng: ‘Tội phạm hóa’, ‘Cô lập’, ‘Khẩn cấp’, và ‘Bình thường hóa’. Những thủ thuật này được thiết kế như một kịch bản hoàn chỉnh, nhằm làm trẻ mất phương hướng, hoảng loạn, và hoàn toàn phụ thuộc vào kẻ thao túng.

Để hiểu vì sao một đứa trẻ dễ bị dẫn dắt, cần xem xét tổng thể từ đặc điểm tâm lý, hoàn cảnh gia đình đến các mối quan hệ xung quanh. Trẻ ở độ tuổi phát triển chưa có khả năng đánh giá rủi ro hoàn chỉnh, dễ tin người, nhất là khi sợ bị người lớn la mắng. Những gia đình có xung đột thường xuyên, ly hôn, hoặc khoảng cách thế hệ lớn cũng khiến trẻ khó tìm được điểm tựa tâm lý an toàn. Ngoài ra, các mối quan hệ qua mạng, với tốc độ phát triển nhanh và sự hiện diện ảo, lại mang đến cho trẻ cảm giác được lắng nghe và thấu hiểu – thứ mà trẻ không tìm được từ người thân.

Phụ huynh cần đặc biệt lưu ý nếu trẻ có những biểu hiện như thay đổi hành vi đột ngột, lo lắng khi không dùng điện thoại, phụ thuộc quá mức vào một người bạn mới, học tập sa sút, hoặc hay nói dối, giấu diếm. Khi phát hiện những dấu hiệu này, điều quan trọng nhất là không trách phạt, không dò xét, mà cần lắng nghe với thái độ thấu hiểu.

Phụ huynh nên xây dựng kênh giao tiếp cởi mở, giúp con cảm thấy an toàn khi chia sẻ. Cần giáo dục con về quyền riêng tư cơ thể, cách nhận diện các chiêu trò thao túng, và kỹ năng nói ‘không’ với những yêu cầu bất thường. Thay vì cấm đoán, hãy đồng hành cùng con trong không gian mạng, cùng tìm hiểu các xu hướng, trò chuyện về những rủi ro một cách cởi mở.

Trong những trường hợp có dấu hiệu tâm lý kéo dài, cha mẹ nên chủ động tìm đến các chuyên gia tâm lý học đường hoặc chuyên gia giáo dục để được hỗ trợ kịp thời. Không phần mềm kiểm soát thiết bị nào có thể thay thế cho sự hiện diện thực chất của cha mẹ. Lá chắn mạnh nhất trước những kịch bản lừa đảo tinh vi không nằm ở công nghệ, mà nằm ở chính sự kết nối tình cảm, niềm tin và đồng hành của gia đình.

Ngày 17/7 vừa qua, chị N., 38 tuổi, cư trú tại Hà Nội, đã nhận được một cuộc gọi từ một người lạ tự xưng là nhân viên giao hàng. Người này thông báo rằng chị có một đơn hàng và yêu cầu chuyển khoản 10.000 đồng. Sau đó, đối tượng đã hướng dẫn chị hủy đăng ký hội viên giao hàng và chuyển khoản nhầm. Khi chị thực hiện theo hướng dẫn, tài khoản của chị đã bị trừ 1,5 tỷ đồng.

Thủ đoạn trên là một hồi chuông cảnh báo về một loại tội phạm mạng đang tiến hóa rất nhanh, hoạt động có tổ chức và len lỏi vào từng giao dịch thương mại điện tử. Thượng tá Đào Trung Hiếu, Tiến sĩ Tội phạm học, cho rằng điểm nguy hiểm nhất của chiêu lừa ‘shipper giả’ nằm ở chỗ các đối tượng không hành động theo những kịch bản cũ kỹ, sơ sài như trước đây, mà liên tục biến đổi cách tiếp cận, đánh thẳng vào tâm lý tin tưởng của người dùng.

Các đối tượng xấu luôn tìm cách bắt kịp hành vi mua sắm trực tuyến của người dân để giăng bẫy, từ giả danh nhân viên giao hàng đến giả mạo tổng đài chăm sóc khách hàng, gửi đường link tra cứu đơn hàng hay thậm chí giả dạng sàn thương mại điện tử. Điều khiến người bị hại dễ mắc lừa chính là việc dữ liệu đơn hàng, từ tên, địa chỉ, số điện thoại, đến giá trị món hàng, hoàn toàn trùng khớp với đơn thật mà họ đang chờ nhận.

Thượng tá Đào Trung Hiếu nhận định, nhiều người chủ quan nghĩ rằng vài chục nghìn đồng không đáng kể, nhưng thực chất, đó là cái bẫy mở cửa cho tội phạm công nghệ cao. Đường link hoặc mã QR mà đối tượng gửi tới thường chứa mã độc, cài vào điện thoại để chiếm quyền điều khiển ứng dụng ngân hàng. Hoặc nguy hiểm hơn, các trang web giả mạo yêu cầu nhập OTP, thực chất là hành vi ủy quyền vô tình cho kẻ gian rút toàn bộ tiền trong tài khoản.

Vấn nạn rò rỉ dữ liệu cá nhân là một vấn đề nghiêm trọng. Thông tin cá nhân của người dùng không còn an toàn như nhiều người tưởng. Dữ liệu bị rò rỉ từ 3 nguồn chính: Nội bộ các sàn thương mại điện tử hoặc đơn vị vận chuyển; các website và ứng dụng kém bảo mật nơi người dùng vô tình để lại thông tin; thị trường mua bán ‘data rác’ diễn ra công khai trên mạng xã hội.

Với vài trăm nghìn đồng, các nhóm lừa đảo có thể sở hữu hàng nghìn bộ dữ liệu chi tiết, từ đó dựng lên câu chuyện lừa đảo khớp tới 90-100% sự thật, khiến người nhận tin tưởng gần như tuyệt đối. Khi niềm tin bị khai thác làm công cụ gây án, mọi cảnh báo chung chung trở nên vô nghĩa nếu không có kỹ năng phòng vệ cụ thể.

Trước thực trạng này, Thượng tá Hiếu khuyến cáo người dùng cần cảnh giác và tự bảo vệ mình. Người dùng cần nhớ nguyên tắc cơ bản: Không chuyển tiền trước cho shipper lạ, không bấm vào đường link hoặc quét QR từ tin nhắn không rõ nguồn gốc, không cung cấp mã OTP hay mật khẩu ngân hàng cho bất kỳ ai. Hãy kiểm tra đơn hàng trực tiếp trên ứng dụng chính thức, ưu tiên thanh toán khi nhận hàng và bật bảo mật đa lớp cho tài khoản ngân hàng.

Tuy nhiên, Tiến sĩ Tội phạm học cũng chia sẻ về một vấn đề đáng lo hơn, là nhóm bị tội phạm nhắm đến nhiều nhất chính là học sinh, sinh viên và người trẻ tuổi, vốn thành thạo công nghệ nhưng thiếu kỹ năng kiểm chứng thông tin. Việc giáo dục kỹ năng tự vệ số cần được triển khai khẩn cấp, bài bản, như một môn học bắt buộc trong trường học và cộng đồng, để thế hệ trẻ có thể tự bảo vệ mình trước những kịch bản lừa đảo tinh vi ngày càng xuất hiện dày đặc.

Sự phổ biến của các mạng Wi-Fi công cộng tại các địa điểm như quán cà phê, sân bay và khách sạn đã khiến việc truy cập internet trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, bên cạnh sự tiện lợi, việc sử dụng Wi-Fi công cộng cũng tiềm ẩn những rủi ro về bảo mật mà người dùng cần phải ý thức rõ.

Trên thực tế, phần lớn các trang web và ứng dụng hiện nay đã áp dụng giao thức HTTPS (Hypertext Transfer Protocol Secure), giúp mã hóa và bảo vệ thông tin đăng nhập, tin nhắn cũng như dữ liệu mua sắm trực tuyến của người dùng. Sự mã hóa này tạo ra một lớp bảo vệ quan trọng, giảm thiểu khả năng bị chặn hoặc đánh cắp thông tin.

Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số lỗ hổng bảo mật khi sử dụng Wi-Fi công cộng. Dữ liệu về các trang web mà người dùng truy cập, được yêu cầu bởi hệ thống tên miền (DNS), vẫn có thể bị lộ. Đặc biệt, một số trang web nhỏ hoặc cũ có thể không sử dụng mã hóa một cách hiệu quả, từ đó tạo ra khoảng trống cho các hacker khai thác.

Rủi ro lớn nhất và đáng lo ngại nhất đến từ việc người dùng kết nối nhầm vào mạng Wi-Fi giả mạo. Các hacker có thể tạo ra một mạng Wi-Fi giả với tên gần giống như mạng chính thức để đánh lừa người dùng. Một khi kết nối vào mạng giả này, hacker có thể dễ dàng kiểm soát mọi dữ liệu đi qua mạng đó. Chúng có thể chèn các trang đăng nhập giả để đánh cắp mật khẩu hoặc chiếm quyền kiểm soát các phiên đăng nhập đang mở.

Để sử dụng Wi-Fi công cộng một cách an toàn, có một số biện pháp mà người dùng có thể thực hiện. Trước hết, việc xác minh mạng Wi-Fi trước khi kết nối là rất quan trọng. Người dùng nên hỏi nhân viên tại quán cà phê hoặc khách sạn về tên chính xác của mạng Wi-Fi chính thức. Ngoài ra, nên tắt tính năng tự động kết nối và chia sẻ file trên thiết bị để giảm thiểu rủi ro.

Sử dụng VPN (Virtual Private Network – mạng riêng ảo) cũng là một giải pháp hiệu quả. VPN tạo ra một đường hầm mã hóa giữa thiết bị của người dùng và trang web mà họ truy cập, giúp bảo vệ dữ liệu truyền tải. Người dùng cũng nên chỉ đăng nhập và nhập thông tin nhạy cảm trên các trang web có biểu tượng ổ khóa (HTTPS), đảm bảo rằng kết nối được mã hóa.

Cuối cùng, việc cập nhật thiết bị thường xuyên là cần thiết để vá các lỗ hổng bảo mật. Người dùng nên tránh sử dụng Wi-Fi công cộng để thực hiện các giao dịch ngân hàng hoặc xử lý dữ liệu quan trọng nếu không thật sự cần thiết. Sự cẩn trọng và những biện pháp phòng ngừa đơn giản có thể giúp người dùng bảo vệ mình trước những rủi ro tiềm ẩn khi sử dụng Wi-Fi công cộng.

https://www.vietnamnet.vn/

Đoàn Thanh niên tỉnh Hưng Yên đang tích cực triển khai chiến dịch ’30 ngày đêm cao điểm’ nhằm hỗ trợ người dân chuyển đổi số, với mục tiêu giúp người dân nắm bắt kiến thức và kỹ năng công nghệ trong thời đại chuyển đổi số. Chiến dịch này đã phát động các lớp ‘Bình dân học vụ số’ trên toàn tỉnh, mang lại cơ hội cho người dân, đặc biệt là những người cao tuổi và chưa từng sử dụng công nghệ, được tiếp cận với kiến thức và kỹ năng công nghệ.

Tại xã Vũ Tiên, một lớp học đặc biệt đã được tổ chức với những ‘giảng viên’ là các đoàn viên thanh niên và học viên là nông dân, người cao tuổi, thậm chí cả những người chưa từng sử dụng công nghệ. Ông Trần Xuân Nghiêm, 67 tuổi, một học viên của lớp học này cho biết: ‘Trước đây, chúng tôi không biết đến những công nghệ này, tưởng rằng nó khó lắm, nhưng giờ được hướng dẫn tận tay, mới thấy mình cũng làm được.’ Lớp học ‘Bình dân học vụ số’ không chỉ giúp người dân nắm bắt kiến thức công nghệ mà còn giúp họ cảnh giác với các hình thức lừa đảo trên mạng.

Em Trần Minh Thư, một đoàn viên thanh niên cho biết: ‘Tham gia lớp học này, em cùng các anh, chị đoàn viên đến từng nhà, từng xóm để hướng dẫn người dân cách sử dụng điện thoại thông minh, cài đặt ứng dụng VNeID, tra cứu thông tin dịch vụ công và cảnh giác với các hình thức lừa đảo trên mạng.’ Anh Trần Quốc Vấn, Bí thư Đoàn Thanh niên xã Vũ Tiên cho biết: ‘Đoàn Thanh niên xã đã lựa chọn những hạt nhân tiêu biểu tham gia các đội hình ‘Bình dân học vụ số’ để hỗ trợ chuyển đổi số cho các bác lớn tuổi, những người còn hạn chế về công nghệ.’

Chiến dịch ’30 ngày đêm cao điểm’ mở lớp ‘Bình dân học vụ số’ đang được triển khai đồng loạt trên toàn tỉnh Hưng Yên. Tại xã Quỳnh Phụ, ngày 12/7 vừa qua, lớp học đầu tiên đã thu hút 200 người dân lớn tuổi tham gia. Anh Nguyễn Phú Tuấn Anh, Bí thư Đoàn thanh niên xã Quỳnh Phụ cho biết: ‘Đoàn thanh niên xã đã thành lập 4 tổ với 200 đoàn viên, thanh niên trực tiếp hướng dẫn người dân tại Trung tâm Phục vụ hành chính công của xã và đến từng hộ dân.’

Tỉnh đoàn Hưng Yên đã thành lập hơn 1 nghìn đội thanh niên xung kích, huy động hơn 20 nghìn lượt đoàn viên tham gia hỗ trợ người dân sử dụng dịch vụ công trực tuyến. Anh Thiệu Minh Quỳnh, Bí thư Tỉnh đoàn cho biết: ‘Với tinh thần ‘Đâu cần thanh niên có, đâu khó có thanh niên’, từ ngày 7/7 đến nay, đã có hơn 180 nghìn người dân tỉnh Hưng Yên được tuyên truyền, hướng dẫn dịch vụ công trực tuyến và tiếp cận với các lớp học ‘Bình dân học vụ số’. Chúng tôi hy vọng rằng, thông qua chiến dịch này, người dân sẽ được tiếp cận với kiến thức và kỹ năng công nghệ, giúp họ tích cực tham gia vào quá trình chuyển đổi số của tỉnh.’