Chuyển đổi số trong hoạt động bảo tàng hiện nay là xu hướng tất yếu để các bảo tàng trên thế giới hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản và hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số. Tại Việt Nam, các bảo tàng cũng cần thiết phải có một phòng chuyển đổi số để góp phần quan trọng trong công tác bảo tồn di sản một cách bền vững, thu hút công chúng thế hệ mới và hội nhập quốc tế.
TS Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã chia sẻ quan điểm về việc thành lập phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng Việt Nam sau chuyến đi học tập và trao đổi kinh nghiệm bảo tồn di sản tại Ba Lan. Theo ông, việc này không chỉ giúp hiện đại hóa công tác bảo tàng mà còn giúp bảo tàng có thể tiếp cận với công chúng thế hệ mới và hội nhập quốc tế.
Ba Lan là một quốc gia có hệ thống bảo tàng hiện đại và năng động bậc nhất Đông Âu, và việc thành lập phòng chuyển đổi số đã trở thành một phần không thể thiếu trong hoạt động của các bảo tàng. Phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng Ba Lan đảm nhiệm nhiều nhiệm vụ chuyên biệt như số hóa hiện vật, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu, đăng tải nội dung lên các nền tảng số. Những phòng chuyển đổi số này giúp cho việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa được thực hiện một cách hiệu quả.
Một điểm đáng chú ý trong hoạt động của các bảo tàng tại Ba Lan là sự đầu tư vào cơ sở vật chất hiện đại như studio chụp ảnh chuyên nghiệp với diện tích lớn, hệ thống ánh sáng chuẩn bảo tàng và máy ảnh hiện đại với độ phân giải cao. Những thiết bị này giúp cho việc số hóa chi tiết từng hiện vật, từng tác phẩm nghệ thuật với tiêu chuẩn kỹ thuật cao được thực hiện một cách dễ dàng.
Không chỉ dừng lại ở đó, việc số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu và phát triển nền tảng trưng bày số còn giúp cho các bảo tàng tại Ba Lan có thể chia sẻ hình ảnh các hiện vật đến với các chuyên gia, nhà nghiên cứu, sinh viên và công chúng trong nước và quốc tế. Đây là một cách để các bảo tàng có thể quảng bá di sản văn hóa của mình ra thế giới.
Tuy nhiên, tại Việt Nam, hầu hết các bảo tàng vẫn vận hành theo mô hình truyền thống và chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Các chuyên gia cho rằng, nếu không có bước nhảy về công nghệ, bảo tàng sẽ tiếp tục lùi lại phía sau, không bắt kịp nhu cầu và tâm lý tiếp cận mới của công chúng.
Một rào cản lớn là hầu hết các bảo tàng tại Việt Nam chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Việc số hóa hiện vật, nếu có, thường được thực hiện rời rạc, dưới dạng các dự án ngắn hạn, thuê ngoài. Điều này khiến dữ liệu thiếu đồng bộ, không bảo mật, khó duy trì và không phát huy được giá trị về lâu dài.
Do đó, việc thành lập một quỹ chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam là hết sức cần thiết. Quỹ này sẽ tạo ra nguồn lực ổn định để hỗ trợ các bảo tàng từng bước hình thành phòng chuyển đổi số, triển khai số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu và phát triển nền tảng trưng bày số một cách bài bản, bền vững.